Podczas, gdy oczy wszystkich zwrócone są na konflikt handlowy między USA a Chinami, na brexit, napięcia wokół Iranu i Hongkongu, gdzieś czai się czarny łabędź. W 2017 roku główny ekonomista Deutsche Banku Torsten Sløk ostrzegał przed rosnącą bańką na rynku obligacji, której wartość wynosiła wówczas 8 bilionów dolarów. Dziś jest to kwota 17 bilionów dolarów, z czego praktycznie połowa przybyła w ciągu ostatniego półrocza.
Mowa konkretnie o obligacjach o ujemnej rentowności, które emituje coraz więcej państw. Ma to związek z niskimi stopami procentowymi banków centralnych, ale także z faktem, że obligacje te stały się przedmiotem spekulacji, ponieważ zgodnie z zasadami zdrowego rozsądku, obligacja o ujemnej rentowności przynosi straty. Ale zacznijmy od początku.
Czym jest obligacja o ujemnej rentowności?
W normalnej, rynkowej sytuacji, pożyczkobiorca płaci pożyczkodawcy jakieś odsetki. Na tym opiera się cała idea lokowania pieniędzy w obligacjach – kupujemy np. polskie 10-latki, które dają 1,5 proc. + inflacja. Odsetki są kapitalizowane rocznie, a procent składany sprawia, że po 10 latach mamy więcej pieniędzy.
Jednak w niektórych państwach np. w Danii, większość obligacji jest oprocentowana ujemnie tzn. za taką inwestycję musimy jeszcze emitentowi obligacji zapłacić. I coraz więcej krajów dołącza do grona emitentów obligacji o ujemnej rentowności, ponieważ dla emitenta jest to czysty zysk. Jednocześnie oprocentowanie obligacji jest pochodną stóp procentowych, a banki centralne obecnie obniżają stopy, by stymulować zwalniające gospodarki.
Dodatkowo, obligacje te są przedmiotem handlu na rynku wtórnym. A ponieważ posiadają status „bezpiecznej przystani”, są ekstremalnie płynne. Schodzą na pniu, co sprawia, że ich ceny rosną, a rentowność spada (cena rośnie, a oprocentowanie pozostaje bez zmian).
Czytaj także: Jak inwestować w złoto?
Dlaczego ktoś kupuje te obligacje?
Bynajmniej nie po to, by stracić. Skoro rynek jest płynny, a ceny obligacji rośną, można je sprzedać przed czasem, z zyskiem. A więc czysto spekulacyjnie. Chętnych nie brakuje – tego rodzaju instrumenty kupują np. olbrzymie fundusze emerytalne, ubezpieczyciele i inne instytucje finansowe, które mogą lokować swoje pieniądze wyłącznie w określonych aktywach m.in. w obligacjach skarbowych, gwarantowanych przecież przez rządy. Skoro jest popyt, cena wzrasta – pomimo malejącej rentowności.
Drugim czynnikiem, który wpływa na dynamiczny rozwój handlu obligacjami, są właśnie rozliczne niepokoje: wojna handlowa, brexit, Iran, Hongkong, groźba recesji. Amerykański rynek akcji jest przegrzany do granic możliwości, podobnie jak rynek nieruchomości. Wysokie ceny złota i umacnianie się dolara świadczą o tym, że inwestorzy desperacko poszukują „bezpiecznych przystani”. A obligacje skarbowe zawsze taką bezpieczną przystanią były. W najgorszym wypadku ujemna rentowność to kontrolowana strata. Ale i tak cena obligacji idzie w górę, więc będzie można je odsprzedać przed terminem z zyskiem.
Czytaj także: Cena złota w PLN najwyższa w historii. Czy to już koniec wzrostów?
Czy to rzeczywiście takie groźne?
Łatwo wyobrazić sobie negatywny wpływ wojny z Iranem na światową gospodarkę, ponieważ z wojnami mieliśmy do czynienia wielokrotnie. Można sobie wyobrazić skutki brexitu czy przedłużającej się wojny handlowej, która sukcesywnie obniża światowe PKB poprzez ograniczanie handlu.
Trudno jednak wyobrazić sobie, co się stanie, gdy pęknie bańka na rynku tak niecodziennym, jak rynek obligacji o ujemnej rentowności, ponieważ jest to problem nowy, powstały w ciągu ostatnich lat, jako następstwo kryzysu z lat 2007-2008. Wzorem banku centralnego Japonii, banki centralne USA, Europy i innych krajów, zaczęły stosować niestandardowe instrumenty, takiej jak obniżki stóp procentowych, a także luzowanie ilościowe (polegające m.in. na skupowaniu przez bank centralny obligacji).
Na razie ogólnoświatowa tendencja zmierza ku obniżaniu stóp procentowych, a niewykluczone, że także i programom luzowania ilościowego, co tylko dostarczy paliwa spekulantom. Co jednak, jeżeli pojawią się pierwsze symptomy wychodzenia z recesji? Banki centralne staną przed wyborem normalizacji polityki pieniężnej (podnoszeniem stóp procentowych i redukcją bilansu) lub dalszego pompowania bańki, czyli kolejnych lat niskich stóp procentowych i kreowania długu.
Czytaj także: 5 powodów, dla których warto zainteresować się złotem w kontekście emerytury
Warto także zwrócić uwagę, kto jest w tej sytuacji najbardziej poszkodowany – fundusze emerytalne, które ze swej natury nie spekulują, ponieważ ich strategia musi być bezpieczna. To one, z powodu charakteryzującej bańki spekulacyjne błędnej alokacji kapitału, poniosą straty. Ale ostatecznymi poszkodowanymi będą m.in. emeryci, którzy przez lata wpłacali swoje pieniądze do funduszy. Ta liczna grupa społeczna ograniczy swoją konsumpcję, przyczyniając się także do spadku PKB i dalszego pogłębiania się problemu.
Od stycznia do sierpnia 2019 r. wartość rynku obligacji o ujemnej rentowności wg. Bloomberg Barclays Global Negative Yielding Debt Index wzrosła z 8 do 17 bilionów dolarów, czyli ponad dwukrotnie. Dalsze zabiegi banków centralnych, których celem jest ratowanie świata przed recesją, będą tylko zasilać to nowe zarzewie kryzysu.
Photo by Yulia Gadalina on Unsplash