Bank centralny pełni niezwykle istotne funkcje w każdym państwie – emituje pieniądz, dba o utrzymanie jego wartości, zaopatruje w pieniądze banki komercyjne, ale również prowadzi rachunki instytucji państwowych. Z uwagi na ubiegłoroczną, setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, warto przyjrzeć się także historii polskiego banku centralnego.
Mysaver poleca:
Narodowy Bank Polski nie powstał jednak tuż po odzyskaniu niepodległości. Jego prekursorem był utworzony w 1924 r. Bank Polski SA – prywatny bank z prawem do emisji pieniądza, którego udziały znajdowały się w rękach 176 tys. akcjonariuszy, zaś Skarb Państwa był właścicielem zaledwie 1 proc. akcji.
Czytaj także: Plan emisyjny NBP na 2019 r.
Hiperinflacja i reforma Grabskiego
Po odzyskaniu niepodległości w Polsce funkcjonowała tymczasowo wprowadzona w 1916 r. polska marka. Jednak już w lutym 1919 r. zapowiedziano wprowadzenie złotego, który miał swą nazwą nawiązywać do dawnej waluty Polski.
Jednocześnie walka o ustalenie granic oraz nikłe dochody skarbowe sprawiły, że Polska nieustannie zwiększała swoje zadłużenie. I – jak to nieraz w historii bywało – zadłużenie to zwalczane było dodrukiem pieniądza. Wpompowanie do gospodarki nowego pieniądza powodowało spadek jego siły nabywczej, i już w połowie 1923 r. inflacja przeszła w fazę hiperinflacji – ceny rosły w tempie 50 proc. miesięcznie i wyższym, zaś w 1924 r. wzrost cen przekraczał nawet 150 proc.
W połowie grudnia 1923 r. został premierem Władysław Grabski, którego główne postulaty w zakresie polityki monetarnej dotyczyły zrównoważenia budżetu, zwiększenie dochodów z podatku majątkowego oraz unikanie pożyczek zagranicznych. W styczniu 1924 r. Sejm uchwalił ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. Ustanowiony został także statut Banku Polskiego, który miał być wyłącznym emitentem banknotów.
Czytaj także: Polskie złote monety z okresu międzywojennego
Bank rozpoczął działalność 28 kwietnia 1924 r. i dokonywał wymiany marek polski w relacji 1 800 000 marek za 1 złotego. Co ciekawe, złoty był w owym czasie równy szwajcarskiemu złotemu frankowi. Dobra sytuacja w budżecie i bilansie płatniczym, a także zgromadzone rezerwy złota i dewiz spowodowały, że w Polsce zagościło poczucie stabilizacji, zaś reformę okrzyknięto sukcesem.
Niestety, sukces nie był długotrwały. W 1924 r. polskie rolnictwo zostało dotknięte przez klęskę nieurodzaju. W przemyśle pojawił się kryzys, a w 1925 r. załamał się bilans płatniczy. Wszystko to sprawiło, że – pomimo interwencji walutowych Banku Polskiego – złoty coraz bardziej osłabiał się. W obawie o spadek skromnych rezerw złota i dewiz, Bank wycofał się z obrony kursu złotego, a premier Grabski w listopadzie 1925 r. podał się do dymisji.
Sytuacja ustabilizowała się dopiero w 1927 r., dzięki pożyczce międzynarodowej.
Czytaj także: Polskie srebrne monety z okresu międzywojennego
Narodowy Bank Polski i gospodarka nakazowo-rozdzielcza
W czasie II wojny światowej Bank Polski SA funkcjonował w Londynie, jednak z oczywistych względów, nie był uznawany przez władze komunistyczne. 2 lutego 1945 r. pod nazwą Narodowy Bank Polski, rozpoczął działalność bank państwowy, który z początku miał pełnić takie same funkcje jak swój poprzednik. Szybko jednak rola NBP została zmieniona pod wpływem prowadzonej przez państwo gospodarki nakazowo-rozdzielczej.
W 1946 r. powierzono NBP kontrolę finansową i bezpośrednie finansowanie górnictwa, hutnictwa i przemysłu włókienniczego. Jednocześnie udzielał kredytów i gromadził oszczędności zwykłych obywateli. W efekcie złoty sprowadzony został do waluty wewnętrznej, niewymienialnej na inne waluty, a często z trudem wymienialnym na towary, co było przyczyną nieustannych braków, słynnych pustych półek i kolejek.
Zbliżenie złotego do świata prawdziwego pieniądza nastąpiło dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych.
Czytaj także: Największy skok w PRL – milionerzy z Wołowa
Transformacja i denominacja
W roku 1990 pojawił się problem wysokiego stopnia dolaryzacji gospodarki. Zasoby pieniężne obejmowały w 75 proc. waluty obce, zaś jedynie w 25 proc. złotego, zgromadzonego w gotówce oraz na rachunkach bankowych. Proporcje te udało się obrócić w krótkim okresie czasu, jednak pojawił się nowy problem: po latach odgórnego hamowania ruchu cen i zniekształcania ich struktury, a także na skutek odziedziczonego deficytu, w 1989 r. doszło do wybuchu inflacji – z początku nawet czterocyfrowej.
Czytaj także: Od Grobelnego do SKOK Wołomin – wielkie afery finansowe w Polsce
W 1995 r. przeprowadzona została denominacja złotego. W ciągu kolejnych kilku lat sytuacja unormowała się, a złoty stał się walutą wymienialną według standardu międzynarodowego. W 1997 r. doszło do istotnych zmian, wynikających z nowej Konstytucji. Zapewniła ona mocną pozycję Narodowego Banku Polskiego w systemie instytucji publicznych, zapewniając m.in. niezależność od wpływów politycznych. Powołano także Radę Polityki Pieniężnej oraz Komisję Nadzoru Bankowego, która sprawować miała nadzór nad bankami komercyjnymi. Realizację nadzoru przekazano Generalnemu Inspektoratowi Nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP.
Na koniec warto podkreślić, że w przeciwieństwie do Banku Polskiego SA oraz niektórych banków centralnych (np. FED), Narodowy Bank Polski nie znajduje się w rękach prywatnych udziałowców, a jest instytucją państwową, która finansuje się sama – źródłem przychodów NBP są aktywa rezerwowe Polski, a konkretnie oprocentowanie wynikające z ich ulokowania.
Czytaj także: Zarobki w NBP. Adam Glapiński poprze ustawę o jawności wynagrodzeń, jeśli taka powstanie
Opracowano na podstawie: https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/o_nbp/informacje/historia_bankowosci.html