Odpowiednia wiedza pozwala na racjonalne korzystanie z instrumentów finansowych. Dzięki niej można uniknąć błędów inwestycyjnych i strat.
Rynek finansowy staje się coraz bardziej skomplikowany – przybywa nowych instrumentów i usług finansowych, poszerza się jego zasięg oraz pojawiają się nowe instytucje finansowe. Ale rosną też zagrożenia. Dlatego istotna jest umiejętność zarządzania finansami osobistymi. Wymaga to odpowiedniej edukacji finansowej już od najmłodszych lat.
Czytaj także: 10 afer, w których Polacy tracili oszczędności
Przez wiele lat nie doceniano jej znaczenia na świecie. Dopiero kryzys finansowy zapoczątkowany w 2008 roku unaocznił potrzebę edukacji w tym zakresie. W 2009 roku OECD opublikowała raport „Edukacja finansowa a kryzys. Dokument programowy i porady”. Opracowanie to powstało w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych wśród instytucji finansowych z 30 krajów, w tym z Polski, a jego celem było zwrócenie uwagi na rolę edukacji finansowej w zapobieganiu kryzysom.
Pomimo upływu ćwierć wieku transformacji ustrojowej poziom wiedzy finansowej Polaków jest w dalszym ciągu niski, a system kształcenia w tym zakresie jest niewydolny. Podstawa programowa w szkołach traktuje wiedzę o finansach pobieżnie, brakuje odpowiedniego przygotowania kadr nauczycielskich, nie realizuje się zajęć praktycznych. W efekcie większość Polaków nie posiada dostatecznej wiedzy o funkcjonowaniu rynku finansowego. A tymczasem ryzyko inwestowania jest duże, ludzie padają ofiarami oszustów. Ponadto często oferty instytucji finansowych są niezrozumiałe lub zawierają kruczki. Sprzedawcy produktów finansowych nie zawsze stają na wysokości zadania lub nie leży w ich interesie wskazanie wszystkich ryzyk związanych z inwestycją lub ubezpieczeniem.
Jak sprostać wymogom współczesności tak, aby korzystając z rynku pomnażać pieniądze a jednocześnie ograniczyć ryzyko finansowe? To trudne zadanie dla przeciętnego człowieka, niezwiązanego zawodowo z sektorem finansowym.
Jedną z przyczyn niepowodzeń na rynku finansowym jest podejmowanie decyzji inwestycyjnych w oparciu o jedyne kryterium, jakim są obiecywane zyski. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że istnieje ścisła zależność pomiędzy potencjalną zyskownością inwestycji i ryzykiem. Kluczowe jest więc zachowanie ostrożności przy ofertach, gdzie są obiecywane nadzwyczajne zyski. Nieznajomość specyfiki instrumentów finansowych sprzyja błędnym decyzjom, niedopasowanym do celu inwestycji, preferencji lub sytuacji osobistej inwestującego.
Zadaniem właściwych instytucji państwowych i samorządowych oraz firm z sektora finansowego jest przygotowanie młodzieży do lepszego startu w życie, poprzez nauczenie kompetencji ekonomicznych i finansowych, przy wsparciu praktyką. Te będą przydatne każdemu, bez względu na wybraną drogę zawodową. Wiedza finansowa jest ponadto potrzebna każdemu bez względu na wiek i profesję. Należy tylko podjąć wyzwanie, bo możliwości nauki jest wiele.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie prowadzi działalność w zakresie edukacji, promocji i informacji, związanej z funkcjonowaniem rynku kapitałowego. W tym celu organizowane są szkolenia, seminaria i konferencje upowszechniające inwestowanie w instrumenty finansowe i wiedzę o rynku. Wiele z nich jest wspólnie prowadzonych z partnerami – instytucjami rynku kapitałowego. Fundacja im. Lesława A. Pagi od 2003 roku realizuje projekty szkoleniowo-edukacyjne dla studentów oraz absolwentów uczelni wyższych a także dla uczniów i nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych.
Działalność edukacyjną prowadzi Narodowy Bank Polski, Ministerstwo Finansów, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów a także organizacje pozarządowe. Wkład do upowszechniania wiedzy o inwestowaniu ma Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych. Działalność edukacyjną prowadzą również instytucje finansowe, jak domy maklerskie przekazując wiedzę poprzez swoje strony internetowe lub podczas spotkań z inwestorami. Wiele portali internetowych posiada sekcje edukacyjne, czego przykładem jest portal wordpress-209130-2584706.cloudwaysapps.com/pl/mysaver, prowadzony przez Grupę Goldenmark.
Cenną inicjatywę w zakresie edukacji podjął Warszawski Instytut Bankowości i Związek Banków Polskich wdrażając Program Edukacji Ekonomicznej Sektora Finansowego „Bankowcy dla Edukacji”. Opiera się on na współdziałaniu sektora finansowego z samorządami i podległymi im placówkami szkolnymi. Początek takiej współpracy daje porozumienie zawarte w grudniu 2016 roku pomiędzy ZBP i WIB oraz Zespołem Szkól Ogólnokształcących nr 3 we Wrocławiu.
Praktyka pokazuje, że pomimo wielu działań na rzecz popularyzacji wiedzy finansowej nie obserwuje się dużego zainteresowania w społeczeństwie tą tematyką. W efekcie świadomość finansowa większości Polaków jest w dalszym ciągu niska. Ludzie nie zdają sobie sprawy, że dzięki wiedzy mogą dokonywać racjonalnych decyzji inwestycyjnych a jednocześnie unikać nieuczciwych praktyk rynkowych oraz zapobiegać aferom i kryzysom finansowym.